Pogrzeb słowiański zajmował w kulturze dawnych Słowian niezwykle ważne miejsce, ponieważ łączył świat żywych ze światem przodków i bogów. Obrzędy słowiańskie, wykonywane z wielką troską i dbałością o symbolikę, miały zapewnić zmarłemu spokojną drogę do Nawii – krainy duchów. Pogrzeb słowiański był więc nie tylko pożegnaniem, lecz także rytualnym przejściem, w którym brała udział cała wspólnota.
Najbardziej charakterystyczną formą, jaką przyjmował pogrzeb pogański, było ciałopalenie. Ogień symbolizował oczyszczenie i odrodzenie, a jednocześnie stanowił most między światem ludzi a sferą boską. Stosy budowano z drewna uważanego za święte, często dębu lub brzozy. Wraz ze zmarłym palono jego przedmioty osobiste: broń, narzędzia, biżuterię, a czasem również dary, które miały mu służyć po śmierci. Wierzono, że wszystko to przenika do zaświatów razem z duszą, zapewniając jej dostatek i ochronę.
Po zakończeniu kremacji zbierano popiół i kości, które następnie składano do urny. Urny te, często bogato zdobione, umieszczano w grobach jamowych lub kurhanach. Kurhany, czyli kopce usypywane z ziemi, pełniły funkcję nie tylko grobowca, lecz także symbolicznego punktu kontaktu między żywymi a zmarłymi. Rodziny odwiedzały je podczas świąt, przynosząc ofiary z jedzenia, miodu czy ziół.
Stypa u dawnych Słowian – rytualna uczta przejścia
Ważnym elementem pogrzebu była stypa, u dawnych Słowian nazywana tryzną. Nie była to jedynie uczta żałobna, ale rytualne wydarzenie, które miało przywrócić równowagę w społeczności. Po śmierci jednego z jej członków rodziła się bowiem symboliczna „wyrwa”, którą należało wypełnić wspólnym rytuałem. Podczas tryzny tańczono, śpiewano pieśni i wspominano zmarłego. Uczta miała charakter ofiarny – część jedzenia przeznaczano dla duchów, wierząc, że w ten sposób umacnia się więź z przodkami.
W wielu regionach wierzono także, że dusza zmarłego przez pewien czas krąży między światem żywych a Nawią. Z tego powodu pozostawiano dla niej pożywienie, otwierano okna, a nawet gaszono ogień w palenisku, aby ułatwić jej podróż. Te obrzędy słowiańskie miały na celu nie tylko pomoc duszy w przejściu przez granicę światów, lecz także ochronę domowników przed jej ewentualnym powrotem.
Dziś wiedza o słowiańskich rytuałach pogrzebowych fascynuje badaczy i pasjonatów, ponieważ odsłania duchowość opartą na szacunku do natury, cykliczności życia i obecności przodków. Pogrzeb słowiański ukazuje, jak głęboko zakorzenione były w kulturze dawnych Słowian wartości wspólnoty, pamięci i duchowego porządku – wartości, które mimo upływu wieków nadal inspirują współczesnych miłośników słowiańskiej tradycji.